আমাৰ অনুভৱত কৰ্ষণৰ প্ৰকাৰ দুবিধ৷ এবিধ মানসিক আৰু আন বিধ ভৌতিক৷ ভৌতিক কৰ্ষণক আগুৱাই নিবলৈ মানসিক কৰ্ষণৰ প্ৰয়োজন যে অপৰিসীম, তাক দোহৰাৰ সকাম নাই৷ এই দুই কৰ্ষণক আলম কৰিয়ে মানৱ সভ্যতা আগুৱাই আহিছে– জুইৰ আৱিষ্কাৰেই সভ্যতাৰ দিশত মানুহৰ প্ৰথমটো খোজ আছিল৷ তাৰপাছত দোপতদোপে আগুৱাই আহি বৰ্তমান মহাকাশত বসতি স্থাপনৰ পৰিকল্পনাও কৰিব পৰা হ’ল৷ চুৰি কটাৰী আৱিষ্কাৰৰ পৰা পাৰমাণৱিক বোমা আৱিষ্কাৰলৈকে–এইবিলাক কৰ্ষণৰে ফল৷ অতীজৰ বিঘাই প্ৰতি ত্ৰিছ-চল্লিছ কিলো ধান-ঘেঁহু উৎপাদন কৰিব পৰা ক্ষমতাৰ পৰা বৰ্তমানৰ বাৰ শ কিলো পৰ্যন্ত উৎপাদন কৰাৰ ক্ষমতা আহৰণ কৰালৈকে–এই দীঘলিয়া পথ পৰিক্ৰমাত মানসিক আৰু শাৰীৰিক কৰ্ষণৰ ভূমিকাৰ কথা দোহৰাৰ আৱশ্যকতা নাই৷ এই কৰ্ষণৰ বলতে মানৱ জাতি এদিন কি পৰ্যায় পাবগৈ, সেই ভৱিতব্য একেবাৰেই অকল্পনীয়৷
এই কৰ্ষণ যে সদায় ইতিবাচক দিশতেই কৰি অহা হৈছে, সেইটোও নহয়; নেতিবাচক দিশতো মানুহে কৰ্ষণ কৰে৷ যিখন চুৰি কটাৰীৰে এজন শৈল্য চিকিৎসকে এজন ৰোগীৰ প্ৰাণ ৰক্ষা কৰে, সেই একেখন চুৰিৰে এজন ঘাতকে কাৰোবাৰ প্ৰাণো লয়৷ যি পাৰমাণৱিক শক্তিক মানৱ জাতিৰ উৎকৰ্ষৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি, সেই পাৰমাণৱিক শক্তিক মানুহৰ ধ্বংসৰ কাৰণেও ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷ একেখন ঘৰৰ দুজন সন্তানৰ স্বভাৱ-চৰিত্ৰ সম্পূৰ্ণ বিপৰীত হোৱাৰ উদাহৰণো দেধাৰ আছে৷ এজন যদি পিতৃজনৰ দৰে দুৰ্ঘোৰ মদাহী, কাজিয়াপ্ৰিয় আৰু অৰ্ধশিক্ষিত হৈছে, আনজন মনৰ ইতিবাচক কৰ্ষণৰ জৰিয়তে নম্ৰ, ভদ্ৰ আৰু শিক্ষিত হৈছে৷ আচলতে আমি মনটোক কিদৰে কৰ্ষণ কৰো, তাৰ ওপৰতে নিৰ্ভৰ কৰে আমাৰ অগ্ৰগতি আৰু অধোগতি৷ সেয়েহে আমি নিজৰ বিচাৰ-বিবেচনাক ব্যৱহাৰ কৰিহে আগবাঢ়িব লাগে৷ যোৱা গোটাদিয়েক দশক ধৰি আমি ৰাজনৈতিকভাৱে ঘৃণাৰ খেতি বা কৰ্ষণ কৰি আহিছো৷ এই খেতিয়ে আমাৰ ইতিবাচক ধ্যান-ধাৰণাক এনেদৰ প্ৰভাৱিত কৰিছে যে আমি যিকোনো ধাৰণাৰ নেতিবাচক দিশবোৰকহে বাচি-বিচাৰি মনৰ উৰ্ধ স্তৰলৈ তুলি আনিবলৈ লৈছো৷
এই পৰিৱৰ্তিত পটভূমিত কোনো এটা ধাৰণাৰ আক্ষৰিক পৰিচয় (Label) একেই আছে, কিন্তু সি নতুন অৰ্থ পৰিগ্ৰহ কৰিছে৷ উদাহৰণ স্বৰূপে, ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ কথা ক’ব পাৰি৷ অতদিনে আমাৰ দেশত ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ অৰ্থ আছিল, ৰাষ্ট্ৰই সকলো ধৰ্মকে সম-মৰ্যাদা দিয়া, সকলো ধৰ্মৰ পৰা সমদূৰত্ব বৰ্তাই ৰখা আৰু কোনো ধৰ্মীয় আচাৰ-অনুষ্ঠানত অংশ গ্ৰহণ নকৰা৷ কিন্তু বৰ্তমান সময়ত ধৰ্মনিৰপেক্ষতাক কেৱল হিন্দু-মুছলমানৰ সম্পৰ্কৰ মাজত আবদ্ধ কৰি পেলোৱা হৈছে আৰু ৰাষ্ট্ৰই হেলাৰঙে ধৰ্মীয় অনুষ্ঠানত ভাগ লৈ আছে৷ বাবৰি মছজিদ-ৰাম মন্দিৰৰ সৰোবৰত ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টীৰ পদুম ফুল যিমানে লহপহীয়াকৈ ফুলি উঠিছিল, বহু ধৰ্মীয় দেশখনত ধৰ্মনিৰপেক্ষতাই সিমানেই তাৰ পৰিভাষা হেৰুৱাবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল৷ ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ নতুন পৰিভাষা হৈ পৰিল (বিদেশী মূলৰ) মুছলমান তোষণ৷ এই নতুন পৰিভাষাই ভাৰতৰ প্ৰায়খিনি মুছলমানেই যে হিন্দুৰ পৰা ধৰ্মান্তৰিত, সেই কথা ঢাকি পেলোৱাৰ প্ৰয়াস কৰিলে৷ ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ পৰিভাষা সলনি কৰি হিন্দুৰ সংখ্যাগুৰুবাদক প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ নিৰলস প্ৰচেষ্টা চলিল৷
দেশপ্ৰেমিক সংজ্ঞাৰো ৰূপান্তৰ ঘটোৱাৰ চেষ্টা অব্যাহত আছে৷ সংখ্যাগুৰুৰ সপক্ষে হোৱা সকলো সিদ্ধান্তক, সকলো কাম-কাজক সমৰ্থন কৰাসকল হ’ল দেশপ্ৰেমিক আৰু বিৰোধিতা কৰাসকল হ’ল দেশদ্ৰোহী৷ এতিয়া ধৰ্মনিৰপেক্ষ হোৱাটোও এটা অপৰাধ, কাৰণ সি মুছলমান তোষণৰ সমাৰ্থক হৈ পৰে৷ সাংবিধানিক দায়বদ্ধতাৰ কাৰণে বিজেপিয়ে ধৰ্মনিৰপেক্ষতাক পোনপটীয়াকৈ অৱজ্ঞা নকৰে যদিও, সেই অৱজ্ঞাবোধ যে ফল্গুধাৰাৰ দৰে বহু গভীৰলৈকে শিপাই গৈছে, সেই কথাটো অনুভৱ নোহোৱাকৈ থকা নাই৷ নতুন ৰাজনৈতিক কৰ্ষণত ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ ব্যাখ্যাও সলাই দিয়া হৈছে৷ প্ৰাক্তন কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰী মুখ্তাৰ আব্বাছ নক্ৱিৰ ২০২১ চনৰ এটি বক্তব্যত সেই কথা স্পষ্ট হৈছিল–“Secularism for the Congress is a vote-hijacking machine and for the BJP, a commitment to inclusive development.”
উগ্ৰ জাতীয়তাবাদী হিন্দুত্বৰ ব্যাপক হাৰত হোৱা বিস্তাৰৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত এতিয়া সাম্প্ৰদায়িক বিজেপিৰ বিৰুদ্ধে ধৰ্মনিৰপেক্ষতা এবিধ নিষ্ফল অস্ত্ৰ৷ এতিয়া ধৰ্মনিৰপেক্ষ, গণতান্ত্ৰিক শক্তিসমূহ এখন সুকীয়া পথাৰত সমবেত হোৱাৰ সময় সমাগত৷ ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ আন এক তাৎপৰ্য হ’ল বহুত্ববাদক স্বীকৃতি দিয়া; বৈচিত্ৰৰ প্ৰতি সন্মান জনোৱা৷ ভাৰতবৰ্ষ বিপুল বৈচিত্ৰৰে সমৃদ্ধ এখন দেশ৷ বহু ধৰ্ম, বহু জাতি, বহু ভাষা, বহু সংস্কৃতিৰ এখন দেশ৷ এই বৈচিত্ৰ্যক উপেক্ষা কৰি বিজেপিয়ে এক দেশ-এক ধৰ্ম-এক ভাষা-এক নাগৰিক সংহিতা-এক নিৰ্বাচন আদি অনেক “এক” জাপি দিবলৈ বিচাৰে৷
কিন্তু সুখৰ কথা, বিজেপিয়ে সংখ্যাগুৰুবাদক প্ৰতিষ্ঠা কৰা অভিযান চলাই থকাৰ বিপৰীতে এক নতুন আন্দোলনৰো সূচনা হৈছে৷ নাম ৰখা হৈছে, “প্লুৰেলিষ্ট ইণ্ডিয়া”৷ এই আন্দোলনক বিজেপিৰ “এক”ৰ বিৰুদ্ধে থিয় কৰোৱা হ’ব৷ সকলো জাতি-ধৰ্ম-বৰ্ণ-ভাষা-সংস্কৃতিৰ লোকক বিজেপিৰ “এক”ৰ বিৰুদ্ধে এই আন্দোলনৰ পতাকাৰ তলত সমবেত কৰোৱাৰ চেষ্টা কৰা হ’ব৷ আমে’ৰিকাই ড’নাল্ড ট্ৰাম্পৰ বিৰুদ্ধে প্ৰচাৰ চলাবলৈ ‘লিংকন প্ৰকল্প’ গঠন কৰিছিল৷ ভাৰতবৰ্ষত নেতিবাচক ৰাজনৈতিক কৰ্ষণক পৰাভূত কৰি, ইতিবাচক কৰ্ষণক উৰ্ধত তুলি ধৰিবলৈ বিজেপিক নিৰ্বাচনত পৰাভূত কৰাটো জৰুৰী হৈ পৰিছে৷ তাৰবাবে ‘গান্ধী প্ৰকল্প’ গঠন কৰা দৰকাৰ৷ বৰ্তমান সময়ত বিজেপি- আৰ এছ এছৰ নেতিবাচক কৰ্ষণৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিবলৈ মহাত্মা গান্ধীয়েই উপযুক্ত অস্ত্ৰ হ’ব বুলি আমাৰ ধাৰণা৷ ধৰ্মনিৰপেক্ষতাক সাৰোগত কৰি এই যুঁজ আগুৱাই নিব নোৱাৰি৷
সম্প্ৰতি নব্যনাজীবাদৰ তৎপৰতাত সমগ্ৰ বিশ্বতে গণতন্ত্ৰৰ বিপৰ্যয় চলিছে৷
ভাৰতৰ নব্যনাজীসকলেও যে আৱশ্যক হ’লে বাহিৰৰ পৰা সহায়-সহযোগ নাপাব, সেই কথা কৈ দিয়া টান৷ মনত ৰখা দৰকাৰ যে দ্বিতীয় বিশ্ব যুদ্ধত সমাজবাদী ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিবলৈ হিটলাৰৰ সেনা বাহিনীলৈ ইউৰোপৰ প্ৰায় সকলো দেশেই সেনা আৰু অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰৰ যোগান ধৰিছিল৷ বাস্তৱ ক্ষেত্ৰত বিশ্ববাসীৰ জীৱন-জীৱিকাক বিপন্ন কৰা, বিশ্ব জুৰি বিভিন্ন প্ৰতিবাদৰ সন্মুখীন হৈ অহা নব্যউদাৰ অৰ্থনীতিৰ ৰথখন চলাই থাকিবলৈ আন্তৰ্জাতিক পুঁজিয়ে নিৰলস চেষ্টা চলাই আছে৷ নব্যনাজীবাদৰ বিকাশ তেওঁলোকৰ বাবে এটা সুযোগ; এক শক্তিশালী হাতিয়াৰ৷ সেয়েহে নব্যনাজীবাদক তেওঁলোকেই সাৰ-পানী দি লালন-পালন কৰি আছে৷ ভাৰতত নব্যনাজীবাদক পৰাভূত কৰিবলৈ ‘গান্ধী প্ৰকল্প’ৰ জৰিয়তে ইতিবাচক কৰ্ষণেৰে বহুত্ববাদক পুনঃপ্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ অভিযান চলাই যাব লাগিব৷ বহুত্ববাদৰ ধাৰণাক উৰ্ধত তুলি ধৰি, বৈচিত্ৰ্যৰ মাজৰ ঐক্যক সুসংহত কৰিব পাৰিলেই বিজেপি-আৰ এছ এছৰ “এক”ৰ পৰাজয় হ’ব৷
লেখক দ্বিপেন কাকতি এগৰাকী নিবন্ধকাৰ
লেখকৰ ফোন-৯৪৩৫০-৯০৮৯৯
