ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডত বিগত দশকত অভূতপূৰ্ব অগ্ৰগতিৰ সাক্ষী হৈছে। ভাৰত চৰকাৰৰ প্ৰতিৰক্ষা মন্ত্ৰালয়ৰ শেহতীয়া এটা পোষ্টত কোৱা হৈছে যে ২০১৩-১৪ বিত্তীয় বৰ্ষত প্ৰতিৰক্ষা বাজেট আছিল ২.৫৩ লাখ কোটি টকা, যিটো ২০২৫-২৬ বিত্তীয় বৰ্ষত ৬.৮১ লাখ কোটি টকালৈ বৃদ্ধি পাইছে।
এই বৃদ্ধি (বাজেট)ৰ লগে লগে কৌশলগত সংস্কাৰ, ব্যক্তিগত খণ্ডৰ অংশগ্ৰহণ, আৰু উদ্ভাৱনৰ জৰিয়তে ঘৰুৱা উৎপাদন বৃদ্ধি পাইছে। ফলত ভাৰত কেৱল প্ৰতিৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত স্বাৱলম্বী হোৱাই নহয়, বিশ্বজুৰি প্ৰতিৰক্ষা ৰপ্তানিৰ বিশ্বাসযোগ্য দেশ হিচাপেও আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে। এই প্ৰগতিয়ে ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি আছে।
বিগত দশকত ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডত (বাজেট) কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ সংস্কাৰ ৰূপায়ণ কৰা হৈছে। ‘মেক ইন ইণ্ডিয়া’ পদক্ষেপৰ অধীনত ঘৰুৱা উৎপাদনক উৎসাহিত কৰা হৈছে, যাৰ ফলত ভাৰতে অত্যাধুনিক অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ, যুদ্ধ বিমান, জাহাজ আৰু প্ৰতিৰক্ষা সঁজুলি উৎপাদনত উল্লেখযোগ্য সফলতা লাভ কৰিছে।
এই প্ৰক্ৰিয়াত হিন্দুস্তান এৰ’নটিক্স লিমিটেড (HAL), প্ৰতিৰক্ষা গৱেষণা আৰু উন্নয়ন সংস্থা (DRDO) আৰু ব্যক্তিগত খণ্ডৰ সংস্থাসমূহৰ দৰে প্ৰতিষ্ঠানসমূহে মূল ভূমিকা পালন কৰি আছে। উদাহৰণস্বৰূপে, তেজছ যুঁজাৰু বিমান, অৰিহন্ত শ্ৰেণীৰ পাৰমাণৱিক চাবমেৰিন, ব্ৰহ্মোছ ক্ষেপণাস্ত্ৰ আদি থলুৱা প্ৰযুক্তিয়ে ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা ক্ষমতাক নতুন উচ্চতালৈ লৈ গৈছে।
ব্যক্তিগত খণ্ডৰ অংশগ্ৰহণ (বাজেট) এই সফলতাৰ অন্যতম চালিকা শক্তি। টাটা, ৰিলায়েন্স, লাৰ্ছন এণ্ড টৌব্ৰ’ৰ দৰে ব্যক্তিগত কোম্পানীয়ে প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদনত বিনিয়োগ কৰিছে। ইয়াৰ উপৰিও ষ্টাৰ্টআপ আৰু ক্ষুদ্ৰ আৰু মজলীয়া উদ্যোগসমূহে উদ্ভাৱনী প্ৰযুক্তি আৰু সমাধানৰ কথা উলিয়াইছে।
প্ৰতিৰক্ষা মন্ত্ৰালয়ৰ তথ্য অনুসৰি ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা ৰপ্তানিয়ে ২০২৪ চনৰ ভিতৰত (বাজেট) ২১,০০০ কোটি টকাৰ মাইলৰ খুঁটি অতিক্ৰম কৰিছে। ভাৰতে এতিয়া ফিলিপাইনছ, ভিয়েটনাম, মালদ্বীপ আৰু আফ্ৰিকাৰ বিভিন্ন দেশকে ধৰি ৮৫খনতকৈও অধিক দেশলৈ অস্ত্ৰ, সঁজুলি আৰু প্ৰযুক্তি ৰপ্তানি কৰে।
প্ৰতিৰক্ষা বাজেটৰ এই বৃদ্ধিয়ে কেৱল সামৰিক সামৰ্থ্য বৃদ্ধি কৰাই নহয়, অৰ্থনৈতিক বিকাশতো অৰিহণা যোগাইছে। ঘৰুৱা উৎপাদন বৃদ্ধিয়ে লাখ লাখ চাকৰিৰ সৃষ্টি কৰিছে। প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডত বিনিয়োগে অৰ্থনীতিৰ অন্যান্য খণ্ড যেনে তীখা, ইলেক্ট্ৰনিকছ, প্ৰযুক্তি উদ্যোগ আদিকো উন্নীত কৰিছে।
প্ৰতিৰক্ষা মন্ত্ৰালয়ৰ তথ্য অনুসৰি বৰ্তমান ১৬ হাজাৰৰো অধিক ক্ষুদ্ৰ আৰু মজলীয়া উদ্যোগ (MSME) প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদনৰ সৈতে জড়িত। ইয়াৰ উপৰিও ‘আত্মনিৰ্ভৰ ভাৰত’ অভিযানৰ অধীনত ৪০০ৰো অধিক সামগ্ৰীৰ আমদানি নিষিদ্ধ কৰা হৈছে, যাৰ ফলত ঘৰুৱা উৎপাদন আৰু অধিক ত্বৰান্বিত হৈছে।
এই বাজেট বৃদ্ধিয়েও ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। ভাৰত-চীন সীমান্তত উত্তেজনা আৰু ভাৰত-পাকিস্তানৰ সম্পৰ্কৰ অস্থিৰতাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত আধুনিকীকৰণ অত্যন্ত জৰুৰী হৈ পৰিছে। ভাৰতীয় সেনা, নৌসেনা, আৰু বায়ুসেনাক নতুন প্ৰযুক্তি আৰু অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ (বাজেট)ৰে সজ্জিত কৰা হৈছে।
উদাহৰণস্বৰূপে, এছ-৪০০ মিছাইল ডিফেন্স চিষ্টেম, ৰাফেল যুঁজাৰু বিমান, আই এন এছ বিক্ৰান্ত আদি পদক্ষেপে ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা ক্ষমতাক শক্তিশালী কৰি তুলিছে। ইয়াৰ উপৰিও চাইবাৰ সুৰক্ষা আৰু মহাকাশ প্ৰতিৰক্ষাৰ দৰে নতুন ক্ষেত্ৰতো বিনিয়োগ বৃদ্ধি পাইছে। বিশ্লেষকসকলৰ মতে প্ৰতিৰক্ষা বাজেটৰ এই বৃদ্ধি আৰু সংস্কাৰে ভাৰতক বিশ্ব মঞ্চত এক শক্তিশালী স্থানত ৰাখিছে। ভাৰত এতিয়া কেৱল অস্ত্ৰ আমদানিকাৰক নহয়, উদীয়মান ৰপ্তানি শক্তি।
