ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকে নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ সবিশেষ তথ্য প্ৰদান কৰিবলৈ উচ্চতম ন্যায়ালয়ক ৩০ জুনলৈকে সময় বিচাৰিছে। এছ বি আইয়ে ৰাজনৈতিক দলসমূহক গোপনে ধন যোগান ধৰাসকলৰ নাম প্ৰকাশ কৰাত এইটো এটা কষ্টকৰ কাম বুলি কৈ অতি মন্থৰতাৰে আগবাঢ়িছে যদিও বেংকটোৱে বিগত সময়ছোৱাত একেধৰণৰ চৰকাৰী তদন্ত পূৰণৰ ক্ষেত্ৰত আচৰিত ধৰণৰ তৎপৰতা প্ৰদৰ্শন কৰিছে।
ৰাজনৈতিক দলৰ দাতাসকলক নাম প্ৰকাশ নকৰাকৈয়ে বিতৰ্কিত ধন সংগ্ৰহৰ আঁচনিখন বন্ধ কৰি দিয়াৰ কিছুদিন পিছতে, আৰু বণ্ড জাৰি কৰা এছ বি আইক দাতাৰ সবিশেষ প্ৰকাশ কৰিবলৈ কোৱাৰ কিছুদিন পিছতে বেংকে আদালতক কয় যে বণ্ড ক্ৰেতাৰ সৈতে হিতাধিকাৰী দলৰ তথ্য মিলাবলৈ কেইবামাহো লাগিব।
দ্য ৰিপ’ৰ্টাৰ্ছ কালেকটিভৰ সাংবাদিক নীতিন শেঠী আৰু তপস্যাৰ এক আছুতীয়া প্ৰতিবেদনত এছবিআইৰ দুমুখীয়া স্থিতিৰ সৱিশেষ উদঙাই দিয়া হৈছে।
কিন্তু স্বচ্ছতা কৰ্মী কমোডৰ লোকেশ বাট্ৰাই দ্য কালেকটিভক প্ৰদান কৰা আৰু ২০১৯ আৰু ২০২০ চনত নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি এলানি তদন্তমূলক উন্মোচনত এনে বহু গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰমাণ আছে যিয়ে প্ৰমাণ কৰে যে এছ বি আইয়ে তথ্য প্ৰদানৰ বাবে কম সময়ৰ ভিতৰতে, কেতিয়াবা আনকি মাত্ৰ ৪৮ ঘণ্টাৰ ভিতৰতে চৰকাৰক নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ ওপৰত তথ্যা প্ৰদান কৰিছিল।
লগতে পঢ়কঃ এজন ব্যক্তিয়ে ২১৭ বাৰ গ্ৰহণ কৰিছিল কৰ’নাৰ ভেকচিন! তাৰ পিছত কি হ’ল?
নথি-পত্ৰত প্ৰকাশ পাইছে যে কেন্দ্ৰীয় বিত্ত মন্ত্ৰালয়ৰ সংকেতত এছ বি আইয়ে বণ্ড নগদ ধনৰ সময়সীমা শেষ হোৱাৰ ৪৮ ঘণ্টাৰ ভিতৰত সমগ্ৰ দেশৰ পৰা অহা নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ তথ্য সংগ্ৰহ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। ই বিক্ৰীৰ প্ৰতিটো উইণ্ড’ পিৰিয়ডৰ পিছত নিষ্ঠাৰে কেন্দ্ৰীয় বিত্ত মন্ত্ৰালয়লৈ এনে তথ্য প্ৰেৰণ কৰিছিল। ২০২০ চনলৈকে প্ৰেৰণ কৰা এনে তথ্যৰ সত্যাসত্য নিৰূপণ কৰিছে কালেকটিভে।
এছ বি আইয়ে ৰাজনৈতিক দলসমূহে বিক্ৰী কৰা বণ্ডসমূহৰ হিচাপ নিকাচ (অডিট ট্ৰেইল) বজাই ৰাখে আৰু সেয়া মুকলি কৰে, নথি-পত্ৰ দেখুৱায়।
প্ৰতিটো বণ্ডত এটা ক্ৰমিক নম্বৰ ব্যৱহাৰ কৰি হিচাপ ৰখা হয়। ২০১৮ চনত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে নিৰ্বাচনী বণ্ড আঁচনি আৰম্ভ কৰাৰ সময়ত বেংকটোৱে ক্ৰমিক নম্বৰৰ ওপৰত জোৰ দিছিল।
কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰক নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ তথ্যৰে সজাগ কৰাত তৎপৰতা দেখুওৱা বেংকটোৱে এতিয়া সময় বঢ়াবলৈ আদালতক জনাইছে যে নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ দাতাৰ তথ্য বণ্ড লাভ কৰা ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ তথ্যৰ পৰা পৃথক কক্ষত ‘চাইলো’ত ৰখা হয়।
এছ বি আইয়ে দৃঢ়তাৰে কয় যে বণ্ড বিক্ৰীৰ তথ্য শাখাসমূহৰ পৰা ছীল কভাৰত মুম্বাইৰ মুখ্য কাৰ্যালয়লৈ প্ৰেৰণ কৰা হয়। একেদৰে ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ বাবে জমা হোৱা বণ্ডসমূহৰ তথ্য নিৰ্দিষ্ট শাখাসমূহে ছীল কভাৰত প্ৰেৰণ কৰে। বেংকটোৱে কয় যে বিক্ৰী আৰু জমাৰ তথ্যসমূহ গোপনীয়তা ভংগ নোহোৱাকৈ ৰখা হয়। সেয়ে, সৰ্ববৃহৎ চৰকাৰী মালিকানাধীন বেংকটোৰ মতে ২০১৯ চনৰ পৰা জাৰি কৰা মুঠ ২২,২১৭টা নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ ক্ৰেতাসকলক হিতাধিকাৰী দলসমূহৰ সৈতে মিলাই দিবলৈ কেইবামাহো সময় লাগিব।
কিন্তু নথি-পত্ৰই দেখুৱাইছে যে কেন্দ্ৰীয় বিত্ত মন্ত্ৰালয়ে ২০১৭ চনত আভ্যন্তৰীণভাৱে স্বীকাৰ কৰিছিল যে বণ্ডসমূহ ইলেক্ট্ৰনিক বা সাধাৰণভাৱে বিক্ৰী আৰু মুকলি কৰা হওক বা নহওক, যেতিয়া নিৰ্বাচনী বণ্ডসমূহ বেংকলৈ “নগদ জমাৰ বাবে আহে” তেতিয়া এছ বি আইয়ে বাস্তৱ সময়ত দাতাক ধন লাভ কৰা ৰাজনৈতিক দলটোৰ সৈতে সংযোগ কৰিব পাৰিব।
যিটো সম্ভৱ হৈছিল কেবল আপোনাৰ গ্ৰাহকক জনাওক বা যাক কে ৱাই চি প্ৰক্ৰিয়া বুলি কোৱা হয় আৰু বণ্ডসমূহত লুকাই থকা ক্ৰমিক নম্বৰৰ অস্তিত্ব পৰীক্ষা কৰি প্ৰতিটো নিৰ্বাচনী বণ্ড ক্ৰেতাক চিনাক্ত কৰিবলৈ এছ বি আই শাখাসমূহে বিশদ কচৰৎ কৰাৰ পিছতহে বিক্ৰী কৰাৰ বাবে।
লগতে পঢ়কঃ লাচিতৰ প্ৰতিমূৰ্তি উন্মোচন! প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ অসম ভ্ৰমণৰ দিনা কা-বিৰোধী প্ৰতিবাদ নকৰে আছুৱে
চৰকাৰে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সন্মুখত অস্বচ্ছ ৰাজনৈতিক পুঁজিৰ পথ সৃষ্টি কৰাৰ অভিযোগৰ বিৰুদ্ধে নিজৰ পক্ষ সমৰ্থন কৰি কয় যে এই আঁচনিখনে বৈধ কেৱাইচি আৰু অডিট ট্ৰেইলৰ সৈতে বণ্ড অধিগ্ৰহণৰ স্বচ্ছ ব্যৱস্থাৰ নিশ্চিত কৰিছে। আদালতত আঁচনিখন কেনেকৈ বৰ্তাই ৰাখিব লাগে সেই সম্পৰ্কে আভ্যন্তৰীণ আলোচনাত বিত্ত মন্ত্ৰালয়ে উল্লেখ কৰিছিল, “ক্ৰেতাৰ ৰেকৰ্ড সদায় বেংকিং চেনেলত উপলব্ধ আৰু বলবৎকাৰী সংস্থাৰ প্ৰয়োজন অনুসৰি আৰু প্ৰয়োজন অনুসৰি লাভ কৰিব পাৰি।”
উচ্চতম ন্যায়ালয়ত অধিক সময় বিচৰা এছ বি আইৰ আবেদনে গ্ৰাহকৰ সৈতে লেনদেন কৰাৰ সময়ত কৰা বিলম্বৰ দৰে অভিযোগ তুলি অগণন মিমৰ জন্ম দিছে।
সদায় নহয়। কিন্তু চৰকাৰৰ বাবে তথ্য সংকলন কৰাৰ সময়ত ই দ্ৰুত আৰু সঁহাৰিজনক আছিল, সিদ্ধান্তৰ বাবে মাত্ৰ এটা ফোন কলে যথেষ্ট আছিল।
উদাহৰণস্বৰূপে, ২০১৮ চনত এবাৰ এটা ৰাজনৈতিক দলে এছ বি আইৰ নতুন দিল্লী শাখাৰ কাষ চাপিছিল, শ্বেল্ফ লাইফ পাৰ হৈ যোৱা নিৰ্দিষ্ট বণ্ডবোৰ ৰিডিম কৰিব বিচাৰিছিল। দিল্লী শাখাই মুম্বাইস্থিত এছ বি আইৰ কৰ্পৰেট কাৰ্যালয়ৰ এটা নিৰ্দিষ্ট দল ট্ৰেন্সজেকচন বেংকিং ইউনিটক ঘণ্টাৰ ভিতৰতে অৱগত কৰিছিল।
দ্য ৰিপ’ৰ্টাৰ্ছ কালেকটিভৰ প্ৰতিবেদনত আৰু কিছু চাঞ্চল্যকৰ তথ্য পোহৰলৈ আহিছে। সেইবোৰে স্বাভাৱিকতে দেশৰ অন্যতম শীৰ্ষ বেংকটোৰ চৰকাৰৰ সৈতে থকা বিশেষ সম্পৰ্কৰ কথা উদঙাই দিছে।
নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ সময়কাল – ছপাৰ পৰা মুকলিলৈকে কামটো নিৰ্দিষ্ট এটা দলে তদাৰক কৰে, যাক আগতে টিবিইউ বুলি কোৱা হৈছিল। তেওঁলোকে চৰকাৰৰ বাবে কম সময়ৰ ভিতৰতে তথ্য সংগ্ৰহ কৰিছিল আৰু বিত্ত মন্ত্ৰালয়ৰ শীৰ্ষ বিষয়াসকলক নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ ধাৰাসমূহৰ বিষয়ে অৱগত ৰাখিছিল।
যিহেতু আইন অনুসৰি নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ শ্বেল্ফ লাইফ মাত্ৰ ১৫ দিনৰ, সেয়েহে এছ বি আইৰ কৰ্পৰেট কাৰ্যালয়ে বিত্ত মন্ত্ৰালয়ৰ সৈতে পৰামৰ্শৰ বাবে যোগাযোগ কৰিছিল। মন্ত্ৰালয়ে ক্ষন্তেকতে উত্তৰ দিছিল যে বেংকে ৰাজনৈতিক দলটোক বণ্ডৰ ম্যাদ উকলি যোৱাৰ পিছতো নগদ ধন জমাৰ অনুমতি দিব লাগে। কৰ্পৰেট অফিচটোৱে ক্ষিপ্ৰ গতিৰে দিল্লী অফিচক তেনে কৰিবলৈ ক’লে। এই সকলোবোৰ ২৪ ঘণ্টাৰ ভিতৰতে ঘটিছিল, যাৰ ফলত ৰাজনৈতিক দলটোৱে মেয়াদ উকলি যোৱা নিৰ্বাচনী বণ্ডসমূহৰ নগদ ধন লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
বিত্ত মন্ত্ৰালয় বা এছ বি আইয়েও চৰকাৰী ৰেকৰ্ডত এই আশীৰ্বাদ লাভ কৰা ৰাজনৈতিক দলৰ নাম উল্লেখ কৰা নাছিল। কিন্তু এছ বি আইয়ে জানিছিল আৰু দলটোৰ হাতত ১ কোটি টকাৰ ১০টা মেয়াদ উকলি যোৱা বণ্ড থকাৰ কথা আৰু দিল্লীত ক্ৰয় কৰা নিৰ্দিষ্ট তাৰিখ বিত্ত মন্ত্ৰালয়ক জনাইছিল।
আনুষ্ঠানিকভাৱে স্বতন্ত্ৰ সত্তা হ’লেও এছ বি আইয়ে কেইবাবাৰো চৰকাৰৰ অধঃস্তন হিচাপে কাম কৰি আহিছে। ২০১৮ চনত তথ্যৰ অধিকাৰ আইনৰ অধীনত বণ্ডৰ তথ্য শ্বেয়াৰ কৰিবলৈ বিত্ত মন্ত্ৰালয়ৰ পৰা অনুমতি লৈছিল।
এই ইতিহাসে উচ্চতম ন্যায়ালয়ে বিচৰা সবিশেষ তথ্য প্ৰদান কৰাত পলম কৰাৰ কাৰণক লৈ প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছে।
ইয়াৰ উত্তৰ হয়তো অৱসৰপ্ৰাপ্ত চৰকাৰী বিষয়া সুভাষ চন্দ্ৰ গাৰ্গৰ পৰা পোৱা যাব। বিত্ত আৰু অৰ্থনীতি পৰিক্ৰমা বিভাগৰ সচিব হিচাপে তেওঁ ২০১৭ আৰু ২০১৮ চনত নিৰ্বাচনী বণ্ড আঁচনি প্ৰণয়ন আৰু ৰূপায়ণৰ তদাৰক কৰিছিল।
লগতে পঢ়কঃ ‘গাদ্দাৰ’ হিমন্ত! পৱন খেৰাৰ দাবী, মধ্যপ্ৰদেশৰ ‘মামা’ৰ গতিয়েই গতি হ’ব অসমৰ ’মামা’ৰ
৬ মাৰ্চত মোজো ষ্ট’ৰীয়ে গাৰ্গক সুধিছিল যে এছ বি আইৰ হাতত অধিক সময় বিচাৰিবলৈ কোনো বৈধ ভিত্তি আছিল নেকি? তেওঁ কয়, “মোৰ মতে, এছ বি আইয়ে (উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সন্মুখত) ৰখা আটাইতকৈ দুৰ্বল অজুহাতটোৱেই হৈছে….ইয়াৰ বাবে চাইল’ৰ মিলন বা সংযোগ আদিৰ প্ৰয়োজন নাই…এই তথ্য প্ৰদানৰ বাবে আচলতে এছ বি আইক সময়ৰ প্ৰয়োজন নাই। এছ বি আইয়ে যিটো কৈছে যেন লাগে যে আমি বণ্ডৰ ক্ৰেতা আৰু বণ্ডৰ গ্ৰাহকক সংযোগ কৰিম…সেই তথ্য কৰাৰ বাবেও, যিটো প্ৰয়োজনীয় নহয়, এছ বি আইৰ আৰু সময় নালাগিব। মই আগতে কোৱাৰ দৰে প্ৰতিটো বণ্ডৰ এটা নম্বৰ থাকে গতিকে এই নম্বৰত তথ্য সজাই ল’লে আপুনি অতি সহজে তথ্য লাভ কৰিব পাৰিব …সম্ভৱতঃ এছ বি আইয়ে এই আবেদন দাখিল কৰিবলৈ অভিপ্ৰেত হৈছে।”
গাৰ্গে জনা উচিত। এছ বি আইৰ দাবী অনুসৰি নিৰ্বাচনী বণ্ডত লুকাই থকা ছিৰিয়েল নম্বৰবোৰ সন্নিৱিষ্ট কৰাৰ কাম তেওঁৱেই চোৱাচিতা কৰিছিল। মুঠতে এই সন্দৰ্ভত উচ্চতম ন্যায়ালয়ত এছবিআইয়ে দেখুওৱা অজুহাত সম্পূৰ্ণ ভিত্তিহীন তথা উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিত!
