আধুনিক ভাৰতৰ নিৰ্মাতা জৱাহৰলাল নেহৰুৰ যি পাঁচটা অৱদান কেতিয়াও পাহৰিব নোৱাৰি

ভাগ্যৰ সৈতে মুখামুখি (A tryst with destiny), ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ প্ৰাকক্ষণত জৱাহৰলাল নেহৰুৰ সেই বিখ্যাত উদ্বোধনী ভাষণ দেশবাসীৰ মনত খোদিত হৈ আছে। যি কাৰণে অসংখ্য স্বাধীনতা সংগ্ৰামীয়ে নিজৰ প্ৰাণ আহুতি দিছিল, সেই স্বাধীন ভাৰতৰ অদম্য মনোভাৱৰ সূচনা কৰাৰ বাবে এক চিত্তাকৰ্ষী ভাষণ। প্ৰজন্মৰ পিছত প্ৰজন্মই নেহৰুৰ সেই ভাষণক ভাৰতৰ দাসত্বৰ পৰা সাৰ্বভৌমত্বলৈ, ব্ৰিটিছ ৰাজৰ পৰা আধুনিক ভাৰতলৈ যাত্ৰাৰ প্ৰথম পদক্ষেপ হিচাপে সদায় গৌৰৱেৰে মনত ৰাখিব।

“বহু বছৰ আগতে আমি ভাগ্যৰ সৈতে মুখামুখি হৈছিলোঁ, আৰু এতিয়া সময় আহি পৰিছে যেতিয়া আমি আমাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি সম্পূৰ্ণৰূপে বা সম্পূৰ্ণ পৰিমাণে নহয়, কিন্তু অতি গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে মুক্ত কৰিম। মাজনিশা যেতিয়া পৃথিৱীখন শুই পৰিব, তেতিয়া ভাৰত জীৱন আৰু স্বাধীনতাৰে জাগ্ৰত হ’ব।’-পণ্ডিত নেহৰুৱে তেওঁৰ নেতৃত্বত ভাৰতৰ যাত্ৰাৰ নতুন আৰম্ভণি ঘটাই তেওঁৰ বিখ্যাত ভাষণত এইদৰে কৈছিল যিটো কেতিয়াও সহজ নাছিল।

আকাংক্ষিত ভাৰতৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণৰ প্ৰতিশ্ৰুতি পূৰণ কৰাটো আছিল এক বিশাল প্ৰত্যাহ্বান। স্বাধীনতা আহিল বিশাল বলিদানৰ মূল্যত, ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিকতাই ভাৰতক ভৰিৰে গচকি পেলালে, বিভাজনে ইয়াৰ সামাজিক আঁহক সাম্প্ৰদায়িক-ধৰ্মীয় বিভাজন আৰু জাতি-লিংগ বৈষম্যৰ দ্বাৰা ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰি পেলাইছিল। অৰ্থনৈতিক দৈন্যতা আৰু প্ৰলয় আছিল আমাৰ ওপৰত — ভাৰতৰ নাগৰিকক খুৱাব পৰাকৈ খাদ্য নাছিল।

শক্তিশালী আৰু পুনৰুজ্জীৱিত ভাৰতৰ সপোন বাস্তৱায়িত কৰিবলৈ ওলাইছিল জৱাহৰলাল নেহৰুৱে। তেওঁ জাতিটোক পুনৰুদ্ধাৰ আৰু আধুনিকীকৰণৰ পথত পৰিচালিত কৰিছিল। নেহৰুৰ হাতত দেশ প্ৰশাসনৰ সম্পদ বা অভিজ্ঞতা নাছিল। তথাপিও তেওঁৰ দেশপ্ৰেম, নিষ্ঠা আৰু দায়বদ্ধতাৰে কংগ্ৰেছৰ মূল্যবোধক ভাৰতৰ সংবিধানলৈ সলনি কৰিলে।

জাতি, ধৰ্ম, ধৰ্ম আৰু লিংগ নিৰ্বিশেষে মৌলিক অধিকাৰ আৰু আৰ্থ-সামাজিক সমতাৰ ধাৰণাটো নেহৰুৱেই প্ৰস্তাৱ কৰিছিল। তেওঁ নিৰৱচ্ছিন্নভাৱে অস্পৃশ্যতা বিলুপ্ত কৰাৰ পোষকতা কৰিছিল, শোষণৰ বিৰুদ্ধে অধিকাৰ, ধৰ্মীয় সহনশীলতা আৰু ধৰ্মনিৰপেক্ষতাবাদ। তেওঁ মত প্ৰকাশৰ স্বাধীনতা, সংগঠন গঠনৰ অধিকাৰৰ ধাৰণাটোৰ পোষকতা কৰিছিল আৰু ৰাষ্ট্ৰই শ্ৰমিক আৰু কৃষকৰ বাবে সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক ন্যায় নিশ্চিত কৰিব আৰু সকলো প্ৰাপ্তবয়স্ক নাগৰিকক ভোটাধিকাৰ প্ৰদান কৰিব বুলি দৃঢ় বিশ্বাস আছিল। জৱাহৰলাল নেহৰুৱে বাক্যাংশত উল্লেখ কৰা এই প্ৰস্তাৱসমূহে তেওঁক ভাৰতৰ প্ৰিয় কৰি তুলিছিল।

বিপৰীতমুখী ৰাজনৈতিক ৰং আৰু কিছুমান চিন্তাধাৰাৰ সমালোচনাৰ পিছতো নেহৰুৰ অৱদান আজিও অটলভাৱে প্ৰতিধ্বনিত হৈ আছে।

নেহৰুৰ ৫টা ডাঙৰ সিদ্ধান্তই তেওঁক আধুনিক ভাৰতৰ নিৰ্মাতা হিচাপে আখ্যা দিয়াৰ বাবে যথেষ্ট আছিল। সেইকেইটা হ’ল:

উৎকৃষ্টতাৰ প্ৰতিষ্ঠান স্থাপন কৰা

নেহৰুৱেই ভাৰতৰ মহাকাশ আধিপত্য আৰু অভিযান্ত্ৰিক উৎকৰ্ষতাৰ বৈজ্ঞানিক ভিত্তি প্ৰদান কৰিছিল। ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণা সংস্থা (ISRO), ইণ্ডিয়ান ইনষ্টিটিউট অৱ টেকন’লজি (আই আই টি) আৰু বিশ্ববিদ্যালয় স্থাপনৰ জৰিয়তে নেহৰুৱেই ভাৰতক উন্নয়নৰ পথত আগুৱাই লৈ গৈছিল। লগতে, ডুৱেল টেক পাৰমাণৱিক কাৰ্যসূচীৰ ভেটিয়ে ভাৰতক পাৰমাণৱিক সক্ষম মৰ্যাদা লাভ কৰাত সহায় কৰিছিল। তেওঁ উদ্যোগ, কাৰখানা আৰু উৎপাদন খণ্ডৰ বাবেও সম্ভাৱনাপূৰ্ণভাৱে সাৰ্বভৌম ভাৰতৰ যাত্ৰাৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিছিল।

পঞ্চ বাৰ্ষিক পৰিকল্পনাৰ আৰম্ভণি

নেহৰুৱে নিজৰ দৃষ্টিভংগী আৰু জাতিৰ স্পন্দনৰ গভীৰ উপলব্ধিৰে সম্পদৰ ফলপ্ৰসূ আৰু সুষম ব্যৱহাৰৰ বাবে পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাৰ ধাৰণা প্ৰৱৰ্তন কৰে, যাৰ বাবে ভাৰতে লাভৱান হৈয়েই আছে। বিভাজনৰ পটভূমিত ভাৰতে শৰণাৰ্থীৰ আগমন, ভয়াবহ খাদ্যৰ নাটনি আৰু আকাশলংঘী মুদ্ৰাস্ফীতিৰ সন্মুখীন হোৱাৰ সময়ত ১৯৫১ চনত প্ৰথম পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনা প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল। পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাই কৃষি, জলসিঞ্চন আৰু প্ৰাথমিক খণ্ডৰ উন্নয়নৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। প্ৰথম পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাৰ লক্ষ্য জিডিপি বৃদ্ধি ২.১% আছিল যদিও সেই বছৰ নেহৰুৰ তত্বাৱধানত দেশখনে ৩.৬% বৃদ্ধিৰ ৰেকৰ্ড গঢ়িছিল।

ভাৰতৰ গণতান্ত্ৰিক ভেটিক প্ৰতিষ্ঠানিকৰণ কৰা

নেহৰুক সদায় গণতন্ত্ৰৰ প্ৰকৃত বিশ্বাসী হিচাপে গণতন্ত্ৰৰ প্ৰতিষ্ঠানিকৰণৰ প্ৰবল ভাৱনাত দেখা গৈছিল য’ত নাগৰিকৰ সম অধিকাৰৰ ধাৰণাটোৱে সকলো সামাজিক বিভাজনৰ ওপৰত অগ্ৰাধিকাৰ লাভ কৰিব। এটা একনায়কত্ববাদী ব্ৰিটিছ ব্যৱস্থাৰ শিকলিৰ পৰা ভাৰত মাত্ৰ ওলাই আহিছিল আৰু আন এক একনায়কত্ববাদী চৰকাৰৰ ফান্দত পৰাৰ সম্ভাৱনা দূৰ কৰি নেহৰুৱে ভাৰতত এক সজীৱ গণতান্ত্ৰিক প্ৰতিষ্ঠানৰ ভেটি স্থাপন কৰিলে।

নেহৰুৰ শাসনত ১৯৫০ চনৰ ২৫ জানুৱাৰীত সংবিধান অনুসৰি দেশৰ নিৰ্বাচনী প্ৰক্ৰিয়া পৰিচালনাৰ দায়িত্বত থকা স্বায়ত্তশাসিত সাংবিধানিক সংস্থা ভাৰতীয় নিৰ্বাচন আয়োগ গঠন কৰা হৈছিল।ভাৰতীয় নিৰ্বাচন আয়োগে প্ৰথমবাৰৰ বাবে সাধাৰণ নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত কৰিছিল যিটো ১৯৫১ চনৰ অক্টোবৰৰ পৰা আৰম্ভ হোৱা  লোকসভা ১৯৫২ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত শেষ হৈছিল।

সেই সময়ত অনুষ্ঠিত হোৱা সৰ্ববৃহৎ নিৰ্বাচনত প্ৰায় ১৭.৩ কোটি লোকে ভোটদান কৰিছিল, এয়া কোনো কম কৃতিত্ব নাছিল কিয়নো বেছিভাগ ভোটাৰেই হয় অশিক্ষিত আছিল নহয় নিৰ্বাচনী ব্যৱস্থাৰ সৈতে পৰিচিত নাছিল। নেহৰুৰ নেতৃত্বত ৰাজনৈতিক নেতাসকলে মানুহক সংবেদনশীল কৰি তোলা আৰু প্ৰথম লোকসভা নিৰ্বাচনত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ আৰু নিজৰ ভোটাধিকাৰ প্ৰয়োগ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।

বৈদেশিক নীতি গঢ় দিয়া

ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতি গঢ় দিয়াৰ বাবে পণ্ডিত নেহৰুৱে অক্লান্ত প্ৰচেষ্টা চলাইছিল। প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে নেহৰুৱে মৃত্যুৰ আগলৈকে বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ অতিৰিক্ত দায়িত্ব পালন কৰিছিল। ভাৰত স্বাধীন হোৱাৰ সময়ত বিশ্বই দুৰ্যোগপূৰ্ণ দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পৰা সকাহ পাই হৈ উঠিছিলহে। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ পৰিৱৰ্তিত ভাৰসাম্য শক্তিৰ সন্মুখত আন দেশৰ সৈতে সৌহাৰ্দ্যপূৰ্ণভাৱে সম্পৰ্ক গঢ়ি তোলাটো  নেহৰুৰ বাবে এক ডাঙৰ প্ৰত্যাহ্বান আছিল।

নেহৰুৰ নিৰ্দেশনাত ভাৰতে প্ৰথমখন দেশ হিচাপে পৰিগণিত হয় যিয়ে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাৰ নীতি গ্ৰহণ কৰে। ১৯৪৭ চনত দিল্লীত এছিয়ান ৰিলেচনছ কনফাৰেন্সৰ আয়োজন কৰা হৈছিল, য’ত ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতি ঘোষণা কৰা হৈছিল। ২৯খন দেশে এই সন্মিলনত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল যিয়ে এছিয়াৰ সকলো দেশৰ সংহতি শক্তিশালী কৰিছিল। নেহৰুৰ বৈদেশিক নীতিৰ দ্বাৰা ভাৰত এতিয়াও লাভৱান হৈ আছে। দেশৰ শক্তিশালী বৈদেশিক নীতিয়েই ভাৰতক বৈদেশিক সম্পৰ্ক বজাই ৰখাৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰিবলৈ সুবিধা প্ৰদান কৰে।

নেহৰুৰ পঞ্চশীল চুক্তিয়ে ভাৰত-চীন সম্পৰ্কৰ ভেটি হিচাপেও কাম কৰিছিল। পঞ্চশীল চুক্তিখন প্ৰধানমন্ত্ৰী জৱাহৰলাল নেহৰু আৰু প্ৰধানমন্ত্ৰী ঝৌ এনলাইয়ে স্বাক্ষৰ কৰি ২০২০ চনত গৃহীত কৰে ১৯৫৭ চনৰ ১১ ডিচেম্বৰত।পঞ্চশীলৰ সাৰমৰ্ম আছিল পাৰস্পৰিক লাভৰ বাবে শান্তিপূৰ্ণ সহাৱস্থান আৰু সহযোগিতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া।

কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে ভাৰত

পণ্ডিত নেহৰুৱে কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰৰ তীব্ৰ পোষকতা কৰিছিল, যিটো পুঁজিবাদী আৰু সমাজবাদী শাসন ব্যৱস্থাৰ মিশ্ৰণ। নেহৰুৱে সমগ্ৰ বিশ্ব ভ্ৰমণ কৰি সেই সময়ত চলি থকা বিভিন্ন ধৰণৰ চৰকাৰৰ কাম-কাজ নিবিড়ভাৱে নিৰীক্ষণ কৰিছিল। ঔপনিৱেশিকতাবাদৰ শিখৰত উপনীত হোৱা সময়ত পুঁজিপতিসকলৰ শোষণৰ তেওঁ সাক্ষী আছিল। পুঁজিবাদী আৰু কমিউনিষ্ট শাসন ব্যৱস্থাৰ লাভ-লোকচানৰ মাজেৰে নিখুঁতভাৱে গৈ নেহৰুৱে ভাৰতে অনুসৰণ কৰা ‘কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰ’ৰ ধাৰণাটো লৈছিল। এখন কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰই আদৰ্শগতভাৱে নিজৰ নাগৰিকসকলক নিবনুৱা, অসুস্থতা আৰু বাৰ্ধক্যৰ লগত জড়িত অন্যান্য বিপদৰ পৰা ৰক্ষা কৰি মৌলিক অৰ্থনৈতিক সুৰক্ষা প্ৰদান কৰে।