ৰজাই ভুল নকৰে! বাক স্বাধীনতাৰ ক্ষেত্ৰত বিশ্বৰ শেষ ১০ স্থানত মোদীৰ ভাৰত

“সমালোচনা গণতন্ত্ৰৰ আত্মা। যদি আপোনাৰ শিৰাই শিৰাই গণতন্ত্ৰ প্ৰবাহিত, তেন্তে সমালোচনাক অৱশ্যেই আদৰি ল’ব লাগিব।” শেহতীয়া এক সাক্ষাৎকাৰত এই মন্তব্য কৰিছিল প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে।কিন্তু সমালোচনাৰ ‘মৌলিক অধিকাৰ’ সঁচাকৈয়ে মোডীৰ ভাৰতত আছেনে?

সংবাদ মাধ্যমে হওক বা সাধাৰণ জনতাই হওক বাক স্বাধীনতাৰ ওপৰত শাসকৰ দমন নীতিৰ অভিযোগ বাৰে বাৰে উত্থাপিত হৈ আহিছে। বিৰোধীও সৰৱ হৈছে। এইবাৰ ইয়াৰ প্ৰত্যক্ষ প্ৰমাণ কাগজে-কলমে পোৱা গ’ল।

শেহতীয়া এক সমীক্ষাত দেখা গৈছে যে বাক স্বাধীনতাৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰত বিশ্বৰ ৩৩খন দেশৰ ভিতৰত ২৪ নম্বৰ স্থানত আছে। অৰ্থাৎ সৰ্ববৃহৎ গণতন্ত্ৰই বিশ্ব তালিকাৰ তলৰ দহটা স্থানত স্থান লাভ কৰিছে।

২০২১ চনত আমেৰিকাৰ ভাণ্ডাৰবিল্ট বিশ্ববিদ্যালয়ৰ থিংক টেংকে ‘The Future of Free Speech’ নামৰ এটা প্ৰতিবেদন প্ৰকাশ কৰিছিল। নামটো হ’ল ‘হু কেয়াৰছ এবাউট ফ্ৰী স্পিচ’। তাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ২০২৪ চনৰ অক্টোবৰ মাহত YouGov আৰু কেইবাটাও আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থাই এক সমীক্ষা চলাইছিল।

এই অধ্যয়নত মূলতঃ দুটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ বিচাৰি উলিওৱাৰ প্ৰয়াস কৰা হৈছে। ১) বাক স্বাধীনতাক সমৰ্থন কৰিবলৈ গৈ পৃথিৱীৰ কিমান মানুহ বিভিন্ন বাধাৰ সন্মুখীন হৈছে? ২) কি কি বিষয়ৰ ওপৰত জনসাধাৰণক মুকলিকৈ আলোচনা আৰু সমালোচনা কৰিবলৈ দিয়া উচিত?

এই ক্ষেত্ৰত নৰৱে, ডেনমাৰ্ক, ছুইডেন, হাংগেৰী, ভেনিজুৱেলা আদি দেশ আগৰণুৱা। সমীক্ষা অনুসৰি ভাৰতৰ কেইবাটাও বিষয়ত জনমত বিচৰা হৈছিল। চৰকাৰী নিয়ন্ত্ৰণ অবিহনে মানুহে সংবাদ পৰিৱেশন, ইণ্টাৰনেট ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰেনে? চৰকাৰী নীতিক সমালোচনা কৰি কিবা মন্তব্য দিব পাৰিনে?

এনেধৰণৰ প্ৰশ্নত ভাৰতত বাক স্বাধীনতাৰ প্ৰকৃত স্বৰূপ ফুটি উঠিছে। আচৰিত কথাটো হ’ল পাকিস্তান, ফিলিপাইনছ, আফ্ৰিকান কিছুমান দেশৰ লগতে ভাৰততো ৭৫ শতাংশতকৈ কিছু কম মানুহে বিশ্বাস কৰে যে চৰকাৰে সমালোচনা ৰোধ কৰিবলৈ ব্যৱস্থা ল’বই পাৰে! অৰ্থাৎ সাধাৰণ জনতাই যেন ক’ৰবাত মানি লৈছে, সেইটোৱেই হবলগীয়া। এয়াই নিয়তি। বা অন্ধ সমৰ্থন— শাসকে যি কৰি আছে সেয়া সঠিক! ঠিক ইংৰাজীত কোৱাৰ দৰে, King can do no wrong (ৰজাই ভুল নকৰে)।

বিৰোধীৰ প্ৰশ্ন, ইয়াৰ আঁৰত চৰকাৰৰ প্ৰতি ভয়ে কাম কৰা নাই নেকি? শেহতীয়াকৈ উচ্চতম ন্যায়ালয়ে স্থানীয় সংবাদ সংস্থাৰ সৈতে হোৱা বিবাদৰ বাবে ৱিকিপিডিয়াৰ এটা পৃষ্ঠা বন্ধ কৰাৰ নিৰ্দেশ দিছিল। তাতো ৱিকিমিডিয়া ফাউণ্ডেচনে বাক স্বাধীনতাক লৈ প্ৰশ্ন কৰা দেখা যায়।

বিৰোধীৰ মতে মোডীৰ যুগত এইটো আৰু কি নতুন কথা? প্ৰতিষ্ঠান বিৰোধী কথা ক’লেই আইনী জালত বন্দী হ’ব। বা আপোনাক ‘দেশদ্ৰোহী’ বুলি লেবেল লগোৱা হ’ব। গতিকে মনে মনে থকাই ভাল!