শিক্ষা মন্ত্ৰালয়ে বৃহস্পতিবাৰে প্ৰকাশ কৰা শেহতীয়া ইউনিফাইড ডিষ্ট্ৰিক্ট ইনফৰ্মেশ্যন চিষ্টেম ফৰ এডুকেশ্যন প্লাছৰ তথ্য অনুসৰি সমগ্ৰ ভাৰতৰ বিদ্যালয়সমূহত – অংগনবাড়ী, প্ৰাক-বিদ্যালয় আৰু ১ৰ পৰা ৫ম শ্ৰেণীক সামৰি – ২০২৩-২৪ চনৰ তুলনাত ২০২৪-২৫ চনত নামভৰ্তি প্ৰায় ২৫ লাখলৈ হ্ৰাস পাইছে।
ইউডিআইএছই+ ২০২৩-২৪ৰ প্ৰতিবেদনত কোৱা হৈছে যে ২০২৪-২৫ চনত ১২.০৯ কোটি ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে প্ৰাক-প্ৰাথমিক আৰু প্ৰস্তুতিমূলক পৰ্যায়ত নামভৰ্তি কৰিছিল, যিটো ২০২৪-২৫ চনত ১১.৮৪ কোটি ছাত্ৰ-ছাত্ৰীলৈ হ্ৰাস পাইছে, যিটো ২৪.৯৩ লাখৰ হ্ৰাস পাইছে।
স্কুলৰ বাজেট ৫,০৭৪ কোটিলৈ বৃদ্ধি পাইছে যদিও UDISE+ তথ্যই আন্তঃগাঁথনিৰ মূল ব্যৱধান উন্মোচন কৰিছে।
শেহতীয়া তথ্য অনুসৰি মুঠ বিদ্যালয়ত নামভৰ্তিৰ সংখ্যা (১-১২ শ্ৰেণীৰ পৰা) ১১ লাখ ছাত্ৰ-ছাত্ৰী হ্ৰাস পাইছে, ২৪.৮ কোটি (২০২৩-২৪)ৰ পৰা ২৪.৬৯ কোটি (২০২৪-২৫)লৈ, যিটো ২০১৮-১৯ চনৰ পিছত সৰ্বকালৰ সৰ্বনিম্ন। ইয়াৰ ভিতৰত চৰকাৰী, চৰকাৰী সাহায্যপ্ৰাপ্ত, ব্যক্তিগত আৰু অন্যান্য বিদ্যালয়ৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰী অন্তৰ্ভুক্ত।
জন্মৰ হাৰ হ্ৰাস, প্ৰব্ৰজন
নামভৰ্তিৰ সংখ্যা হ্ৰাস পোৱাৰ মূল কাৰণ হ’ব পাৰে প্ৰাথমিক বিদ্যালয় বয়সৰ জনসংখ্যাৰ জন্মৰ হাৰ হ্ৰাস পোৱাৰ লগে লগে জনগাঁথনিগত পৰিৱৰ্তন। ইয়াৰ উপৰিও প্ৰাক-প্ৰাথমিক স্বতন্ত্ৰ ব্যক্তিগত প্ৰতিষ্ঠানত শিশুসকলৰ উপস্থিতিৰ ক্ষেত্ৰতো এই হ্ৰাসৰ কাৰণ হ’ব পাৰে।
কিয় স্কুলত নামভৰ্তি কমিছে?
উত্তৰ প্ৰদেশ, বিহাৰ আৰু মেঘালয়ৰ বাহিৰে সকলো ৰাজ্যই প্ৰতিস্থাপন স্তৰৰ তলত উৰ্বৰতাৰ হাৰ লাভ কৰিছে। এজন বিষয়াই কয় যে, “কম সন্তান জন্ম হোৱাৰ ফলত নামভৰ্তিৰ সংখ্যা কম হ’ব পাৰে।’
ৰাষ্ট্ৰীয় পৰিয়াল স্বাস্থ্য সমীক্ষা ২০২১ৰ শেহতীয়া তথ্য অনুসৰি ২০২১ চনৰ ভিতৰত ভাৰতৰ মুঠ প্ৰজনন হাৰ (টিএফআৰ) প্ৰতিগৰাকী মহিলাৰ বাবে ১.৯১লৈ হ্ৰাস পাইছে, যিটো প্ৰতিস্থাপন স্তৰ ২.১ৰ তলত। টি এফ আৰ য়ে এগৰাকী মহিলাৰ পৰা জন্ম হোৱা গড় সন্তানক বুজায়। প্ৰতিস্থাপন স্তৰ হ’ল জনসংখ্যাই নিজকে প্ৰতিস্থাপন কৰা উৰ্বৰতাৰ স্তৰ।
বিষয়াসকলে কয় যে মুঠ নামভৰ্তিৰ অনুপাত (জিইআৰ)ৰ দৰে পৰিমাপ গণনাৰ বাবে – শিক্ষাৰ এটা নিৰ্দিষ্ট স্তৰত মুঠ নামভৰ্তি আৰু যোগ্য চৰকাৰী স্কুলীয়া বয়সৰ জনসংখ্যাৰ শতাংশ হিচাপে প্ৰকাশ কৰা – ২০১১ চনৰ লোকপিয়লৰ তথ্য ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। বিষয়াগৰাকীয়ে লগতে কয় যে ২০২৬ চনৰ লোকপিয়লৰ তথ্য উপলব্ধ হ’লে এই প্ৰক্ষেপণৰ বহুখিনি সংশোধন কৰা হ’ব।
২০১২-১৩ চনৰ প্ৰতিবেদনত ভাৰতত ১ম শ্ৰেণীৰ পৰা দ্বাদশ শ্ৰেণীলৈকে অধ্যয়ন কৰা মুঠ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ সংখ্যা ২৬.৩ কোটি বুলি জানিব পৰা গৈছে। ২০২২ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত যেতিয়া ২০২১-২২ চনৰ তথ্য প্ৰকাশ পাইছিল, তেতিয়া এই সংখ্যা ২৬ কোটিৰ ওচৰত আছিল। ২০২২-২৩ চনৰ তথ্য অনুসৰি নামভৰ্তিৰ সংখ্যা ২৫.১৮ কোটি, যিটো ২০২৩-২৪ চনত আৰু হ্ৰাস পাই ২৪.৮ কোটিলৈ হ্ৰাস পাইছে, যিটো ২০২১-২২ চনৰ তুলনাত ৬% বা ১.২২ কোটি হ্ৰাস পাইছে।
তথ্য সংগ্ৰহৰ ‘পদ্ধতি’ৰ পৰিৱৰ্তনৰ বাবে ২০২২-২৩ আৰু ২০২৩-২৪ চনৰ প্ৰতিবেদন পূৰ্বৰ বছৰৰ সৈতে কঠোৰভাৱে তুলনাযোগ্য নহয় বুলি শিক্ষা মন্ত্ৰালয়ৰ বিষয়াসকলে অস্বীকাৰ কৰিছে।
নামভৰ্তি বৃদ্ধি, উন্নত জিইআৰ
বিষয়াসকলে আঙুলিয়াই দিয়ে যে মধ্যবিদ্যালয়ত (ষষ্ঠৰ পৰা ৮ম শ্ৰেণী) ২০২৩-২৪ চনৰ পৰা ২০২৪-২৫ চনৰ ভিতৰত মুঠ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ নামভৰ্তি প্ৰায় ৬ লাখ বৃদ্ধি পাইছে। ২০২৩-২৪ চনৰ প্ৰতিবেদনত ৬.৩১ কোটি ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ হিচাপ দিয়া হৈছিল যদিও ২০২৪-২৫ চনত এই সংখ্যা ৬.৩৬ কোটিলৈ বৃদ্ধি পাইছে। মাধ্যমিক শাখাত (নৱম শ্ৰেণীৰ পৰা দ্বাদশ শ্ৰেণীলৈ) মুঠ নামভৰ্তিৰ হাৰ প্ৰায় ৮ লাখ বৃদ্ধি পাইছে, যিটো ২০২৩-২৪ চনত ৬.৩৯ কোটিৰ পৰা ২০২৪-২৫ চনত ৬.৪৮ কোটিলৈ বৃদ্ধি পাইছে।
মুঠ নামভৰ্তি হ্ৰাস পোৱাৰ বিপৰীতে বিষয়াসকলে কয় যে জিইআৰৰ উন্নতি হৈছে। মাধ্যমিক পৰ্যায়ত ২০২৩-২৪ চনত ৮৯.৫%ৰ পৰা ২০২৪-২৫ চনত ৯০.৩%লৈ বৃদ্ধি পোৱাৰ বিপৰীতে মাধ্যমিক পৰ্যায়ত ২০২৩-২৪ চনত ৬৬.৫%ৰ পৰা ২০২৪-২৫ চনত ৬৮.৫%লৈ বৃদ্ধি পাইছে।
লগতে, ড্ৰপআউটৰ হাৰ হ্ৰাস পাইছে, অৰ্থাৎ আগৰ বছৰৰ তুলনাত স্কুলত যোগদান কৰাসকলে স্কুল এৰি যোৱা নাই। প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত ২০২৩-২৪ৰ পৰা ২০২৪-২৫ চনৰ ভিতৰত ড্ৰপআউটৰ হাৰ ৩.৭%ৰ পৰা ২.৩%লৈ হ্ৰাস পাইছে। একে বছৰতে মাধ্যমিক বিদ্যালয়ত ড্ৰপআউট ৫.২%ৰ পৰা ৩.৫% আৰু মাধ্যমিক বিদ্যালয়ত ১০.৯%ৰ পৰা ৮.২%লৈ হ্ৰাস পাইছে।
শিক্ষক-ছাত্ৰৰ অনুপাত উন্নত
মন্ত্ৰালয়ে জনোৱা মতে, ২০১৪-১৫ চনত প্ৰতি ১৫ জন ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বিপৰীতে এজন শিক্ষক আছিল যদিও এতিয়া ইয়াৰ উন্নতি হৈছে ২০২৪-২৫ চনত প্ৰতি ১০ জন ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বিপৰীতে এজন শিক্ষক। প্ৰস্তুতিৰ পৰ্যায়ত ২০১৪-১৫ চনত প্ৰতি ১৮ জন ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বিপৰীতে এজন শিক্ষক আছিল, যিটো ২০২৪-২৫ চনত প্ৰতি ১৩ জন ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বিপৰীতে এজন শিক্ষকলৈ উন্নত হৈছে। মাধ্যমিক বিদ্যালয়ত এই একে সময়ছোৱাত প্ৰতি ২৬ জন ছাত্ৰৰ বিপৰীতে এজন শিক্ষকৰ পৰা প্ৰতি ১৭ জন ছাত্ৰৰ এজন শিক্ষকলৈ, আৰু মাধ্যমিক বিদ্যালয়ত প্ৰতি ৩১ জন ছাত্ৰৰ বিপৰীতে এজন শিক্ষকৰ পৰা প্ৰতি ২১ জন ছাত্ৰৰ এজন শিক্ষকলৈ এই উন্নতি হৈছে।
